vreemdgaan, het hebben van ruzie met iemand en noem zo maar op. Daarvoor is toentertijd in de
zeventiende eeuw, het huisbezoek ontstaan. Dat was bedoeld voor de avondmaalsviering. Dan kwam
de ouderling langs en werd doorgenomen of je mee kon doen aan het avondmaal dat die zondag of
de zondag erop werd gehouden. Het avondmaal werd dus exclusief voor mensen die
‘avondmaalswaardig’ waren. En daarbij waren de koren heel behulpzaam van de katholieke
kerkgebouwen die tijdens de Reformatie voor de protestantse eredienst werden ingericht. Daar in
die aparte ruimte vond het avondmaal plaats voor alleen die gelovigen die waren toegelaten. Daar
waar voor de Reformatie al koorafscheidingen bestonden in de vorm van een hek (een koorhek zoals
in Marsum) of een muur (een doksaal, zoals nog deels zichtbaar in Leermens), bouwden protestanten
nieuwe hekken met hogere borstweringen (zoals in Westeremden) of zetten pontificaal voor het koor
één of meerdere herenbanken neer (zoals in Uithuizen, in Groningen in de Der Aa-kerk en in
Middelstum). Hierdoor werd het koor nog slechter zichtbaar voor de kerkganger die in het schip, dat
wil zeggen, de rest van de kerkruimte zat. Er is een geschrift overgebleven uit die tijd van Martinus
Micron die schrijft over hoe de nieuwe protestantse avondmaalsviering er aan toe moet gaan. De
namen van die mensen uit de gemeente die om verschillende redenen zijn uitgesloten van het
avondmaal worden tijdens de dienst opgenoemd. Die mensen bleven achter op hun plek. Zij die wel
genodigd zijn lopen, wanneer het avondmaalsgedeelte aanvangt, naar het koor van de kerk, om daar
de avondmaalsviering te houden en na afloop keren zij weer terug met de predikant naar het schip
van de kerk, naar de banken of daar waar de mensen stonden om de kerkdienst te vervolgen. Zo
exclusief was het avondmaal, het werd haast aan het zicht onttrokken. Zo ontheiligd vonden de
protestanten de gang van zaken bij het Rooms-katholicisme en zo belangrijk vonden ze dat het weer
zijn heiligheid terugkreeg, dat ze heel ver zijn gegaan in het in hun ogen weer heilig maken van het
avondmaal. En daarvoor kwam het koor van het kerkgebouw heel goed van pas; worden er zelfs
avondmaalskoren ingericht voor de avondmaalsviering. In Middelstum staat in de oude kerk (St.
Hippolytuskerk) zelfs een hele avondmaalsopstelling vast in het koor, met een tafel in U-vorm en
banken aan weerszijden van de tafel. Waardoor het koor al eeuwen lang alleen gebruikt kan worden
voor het avondmaal.
Nou waarom deel ik dit allemaal met jullie? Niet alleen omdat het jaarthema van de landelijke PKN
‘Aan tafel’ is, maar vooral ook omdat deze geschiedenis bepalend is geweest voor onze eigen
avondmaalsgeschiedenis, van hoe wij het avondmaal vieren, hoe we erover denken en welke regels
we lange tijd hebben gehanteerd of misschien nog steeds doen. Zoals dat bijvoorbeeld kinderen aan
het avondmaal niet welkom zijn vanwege het feit dat ze pas op latere leeftijd openbare
geloofsbelijdenis doen.
Nu wil ik nog verder teruggaan in de tijd en het hebben over Jezus zijn tafelmanieren. Over wat Jezus
deed als het gaat om samen aan tafel gaan. Ook bij dat laatste avondmaal met zijn leerlingen, maar
ook op andere momenten in het Evangelie. Jezus eet namelijk geregeld met mensen die aan de rand
van de samenleving staan, zoals tollenaars, zoals zondaren, zoals hoeren. Toen Jezus wist dat zijn
laatste avond kwam, toen Hij graag met zijn leerlingen de pesachmaaltijd wilde houden en wist dat
dat een belangrijke avond en een belangrijke gebeurtenis zou zijn, wist hij ook dat één van hen hem
zou verraden en dat één van hen hem nog geen dag later zou verloochenen. Judas zou daar zijn en
Petrus zou daar zijn. En toch werden zij niet uitgezonderd door Jezus. Ook zij ontvingen brood en
wijn en ook zij kregen de opdracht om dat te doen om hem te gedenken.
Daarom vind ik dat we heden ten dage als echte protestanten mogen protesteren tegen de
avondmaalsgewoonten die met de Reformatie zijn ontstaan. Met respect, dat wel. Het valt goed te
begrijpen dat protestanten van toen wilden afrekenen met hoe het daarvoor in de katholieke tijd er
aan toe ging. Er zijn nog vele misstanden die ik niet genoemd hebt en het valt te begrijpen dat ze een
groot verlangen hadden het avondmaal heilig te maken. Ook al verdient de manier waarop geen
schoonheidsprijs. Ze wilden het avondmaal heilig maken en wilden het kunnen associëren met
onbesproken gedrag en met vroomheid. Maar hoe je het ook wendt of keert, dat is niet hoe Jezus
het ons heeft voorgedaan. In tegendeel, een groter contrast bestaat haast niet: Jezus die in alle
openheid eet met tollenaars en zondaars, die het laatste avondmaal viert met een verrader en een
